Núi lửa là một hiện tượng kỳ thú của thiên nhiên, gây ra nhiều ảnh hưởng đến cuộc sống của các sinh vật trên Trái Đất. Vậy bạn đã hiểu hết núi lửa là gì chưa? Việt Nam có núi lửa hay không? Hãy cùng với chúng tôi tìm hiểu về một trong những “thảm họa” này nhé!
Nội dung bài viết
Núi lửa là gì?
Núi lửa có tên tiếng Anh là “Volcano”. Núi lửa là núi có miệng ở đỉnh, qua từng thời kỳ thì các chất khoáng nóng chảy với nhiệt độ và áp suất cao bị phun ra ngoài. Vậy sản phẩm phun trào của núi lửa là gì? Sản phẩm phun trào này được gọi là dung nham. Dung nham chính là đá nóng chảy đã trào ra từ núi lửa trong quá trình núi lửa phun trào. Khi phun trào từ núi lửa thì nó ở thể lỏng và ở nhiệt độ khoảng 700 °C – 1.200 °C (1.300 °F – 2.200 °F).
Núi lửa phun trào là một hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất hoặc là ở các hành tinh vẫn còn hoạt động địa chấn, với các vỏ thạch quyển di chuyển trên lõi của các khoáng chất nóng chảy.
Một núi lửa hoàn chỉnh có cấu tạo gồm nhiều bộ phận như sau: nguồn dung nham, ống dẫn, ngưỡng, đường dẫn nhanh, lỗ thoát, cổ họng núi lửa và miệng núi lửa. Các sản phẩm núi lửa phun ra bên ngoài bao gồm: lớp tro bụi, dòng dung nham và khói.
Indonesia, Nhật Bản và Mỹ được xem là 3 quốc gia có nhiều núi lửa đang hoạt động nhất trên thế giới và xếp theo thứ tự giảm dần về mức độ hoạt động.
Hiện nay thì Mauna Loa chính là ngọn núi lửa lớn nhất trên thế giới. Ngọn núi lửa này hiện nằm ở tiểu bang Hawaii của Mỹ. Mauna Loa đã phun trào 33 lần tính từ lần đầu tiên vào năm 1843 và lần phun trào lần cuối cùng của Mauna Loa chính là vào năm 1984.
Phân loại núi lửa là gì?
Theo hình thức hoạt động thì núi lửa được chia thành:
- Núi lửa phun trào đang hoạt động hay còn gọi là núi lửa thức.
- Núi lửa đang phục hồi dung nham hay còn gọi là núi lửa đang ngủ.
- Núi lửa đã không còn khả năng hoạt động nữa hay còn gọi là núi lửa chết.
Theo hình dáng của ngọn núi lửa thì được chia thành:
- Núi lửa hình chóp.
- Núi lửa hình lá chắn.
- Núi lửa hình thang.
Theo độ quánh của dung nham thì được chia như sau:
- Núi lửa kiểu Hawai.
- Núi lửa kiểu Stromboli.
- Núi lửa kiểu Pelee.
Nguyên nhân sinh ra núi lửa là gì?
Núi lửa được hình thành bởi vì nhiệt độ bên dưới của lớp bề mặt Trái Đất rất nóng. Đặc biệt, càng vào sâu tâm Trái Đất thì nhiệt độ này càng tăng cao. Ở độ sâu khoảng 20 dặm trong lòng đất thì nhiệt độ có thể lên đến hơn 6000 độ C, tức là có thể làm tan chảy mọi thứ bao gồm cả các loại đá cứng. Khi đá được đun nóng và tan chảy bởi nhiệt độ ở tâm Trái Đất thì chúng sẽ giãn nở ra nên cần phải có nhiều không gian hơn.
Ở một số khu vực trên Trái Đất thì các dãy núi đang liên tục được nâng lên cao hơn. Do áp suất ở phía bên dưới không lớn nên sẽ hình thành nên một hồ chứa đá nóng chảy hay còn được gọi là mắc ma được hình thành ở phía bên dưới.
Đá nóng chảy không ngừng được đẩy lên phía trên khiến cho những ngọn núi liên tục phải tăng về độ cao. Khi áp lực của các dòng chảy mắc ma này cao hơn cộng với áp lực được tạo ra bởi lớp đất đá bên trên khiến cho dòng mắc ma sẽ phun trào lên trên thông qua miệng núi và gây ra hiện tượng núi lửa phun trào.
Trong suốt quá trình phun trào của núi lửa thì khí ga nóng và các chất thể rắn khác cũng đồng thời bị hất tung lên không trung. Những chất được phun trào từ miệng núi lửa sẽ rơi xuống rồi tràn ra sườn núi và chân núi để hình thành nên một ngọn núi hình nón.
Núi lửa phun trào có lợi ích gì?
Chúng ta thường nghĩ rằng núi lửa chỉ đem đến những tác động tiêu cực cho cuộc sống con người. Nhưng thực tế thì không phải như vậy, dưới đây chính là những lợi ích mà núi lửa đem lại:
- Phát triển hoạt động du lịch
Vào nhiều thời điểm trong năm thì các ngọn núi lửa đang hoạt động đã thu hút được rất nhiều du khách đến tham quan. Mọi người chờ đón thời khắc được tận mắt chứng kiến những khối tro bụi nóng màu đỏ lửa phun trào và bắn tung lên bầu trời.
Bên cạnh đó thì những suối nước nóng tự nhiên xung quanh miệng núi lửa cũng có thể trở thành những điểm du lịch dưỡng sinh thú vị.
- Tạo ra mỏ khoáng sản phong phú
Dung nham mắc ma được phun trào từ trong lòng của Trái Đất có chứa rất nhiều thành phần khoáng sản quý hiếm. Tại mỗi khu vực có núi lửa hiện đang hoạt động thì sẽ có các loại khoáng sản khác nhau. Các loại khoáng sản này có thể là thiếc, bạc, vàng, đồng, đá quý hay thậm chí là kim cương cũng hiện diện trong đá của núi lửa.
Khi núi lửa ngừng hoạt động thì đây chính là địa điểm lý tưởng cho các hoạt động khai thác khoáng sản ở quy mô lớn và nhỏ.
- Giúp cho đất đai màu mỡ hơn
Đá của núi lửa có chứa một lượng lớn các khoáng chất thiên nhiên. Tuy nhiên, phải trải qua hàng ngàn năm thì các khối đá này mới bị bể vụn trước những tác động của thời tiết, môi trường… để tạo nên những mảnh đất vô cùng tơi xốp và màu mỡ. Điều này đã giúp ích rất nhiều cho các hoạt động trồng trọt.
- Mang lại năng lượng địa nhiệt
Hơi nóng trong lòng đất ở miệng của các núi lửa thường được sử dụng để chạy các tuabin nhằm sinh ra điện năng. Hoặc nó cũng được ứng dụng cho nhu cầu sinh hoạt của các hộ gia đình tại địa phương mà có núi lửa hoạt động.
Tác hại của núi lửa hoạt động là gì?
Bên cạnh những tác động tích cực kể trên thì núi lửa gây ra nhiều tác động xấu đến con người và sinh vật trên Trái Đất, cụ thể như sau:
- Đối với con người
– Những dòng dung nham nóng chảy ở trên mặt đất với khối lượng lớn cùng tốc độ nhanh nên có thể phủ kín trên diện rộng. Điều này gây hủy diệt hoạt toàn tới các vật thể đang sống xung quanh miệng núi lửa.
– Núi lửa hoạt động có thể làm hư hại các công trình giao thông, thủy lợi… cũng như là các tài sản khác mà con người xây dựng tạo ra.
- Đối với môi trường tự nhiên
– Gây ra hiện tượng cháy rừng, làm biến đổi hoàn toàn môi trường sinh thái và suy giảm tài nguyên sinh học của các vùng bị ảnh hưởng.
– Gây ra thảm họa sóng thần: các núi lửa mà nằm ở dưới biển hoặc xung quanh biển hoạt động thì chính là nguyên nhân gây nên những con sóng, cột nước cao khủng khiếp hay còn được gọi là sóng thần.
– Gây ô nhiễm môi trường: với số lượng lớn tro bụi được sinh ra sau các đợt núi lửa phun trào gây nên những ảnh hưởng tiêu cực đến hệ hô hấp của con người cũng như động vật. Bên cạnh đó còn làm ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm môi trường…
– Ảnh hưởng xấu đến khí hậu và tầng ozon: khi hơi nước nóng được phun ra từ miệng của núi lửa hoạt động kết tụ lại sẽ tạo thành những cơn mưa lớn và nguy cơ lũ lụt cao. Bên cạnh đó thì người ta còn cho rằng lượng khí được phun trào ra từ miệng của núi lửa rất giàu lưu huỳnh. Sau đó nó sẽ tích tụ trên bầu khí quyển trong một khoảng thời gian dài và làm thủng tầng ozon cũng như tầng bình lưu. Không những thế, khi những đám tro bụi độc bay lên thì chúng sẽ làm ion hóa không khí và gây ra bão điện.
Việt Nam có núi lửa không?
Từ nhiều bằng chứng khoa học cho thấy, hoạt động núi lửa mãnh liệt và muộn nhất ở nước ta đã từng xảy ra ở mảnh đất Tây Nguyên và Nam Trung Bộ của nước ta. Nơi đây vẫn còn lưu giữ rất nhiều di tích của núi lửa “trẻ” đã tắt. Tuy nhiên, thời gian của những đợt phun trào cuối cùng của chúng ứng với giai đoạn Miocen muộn – Pleistocen (từ là cách đây 11 triệu – 11.000 năm). Hiện nay thì miệng của nhiều núi lửa vẫn còn thể hiện rõ dạng phễu hoặc hình lòng chảo. Họng núi lửa thì đã bị lấp kín. Nhiều miệng núi lửa đã được tích nước và trở thành những hồ nước hình tròn độc đáo như hồ Tơ Nưng (Biển Hồ) ở Pleiku.
Để thấy được sự hiện diện của núi lửa ở Việt Nam thì chúng ta quay trở lại lịch sử ngày 15/2/1923. Ngày này, nhiều vùng thuộc cù lao Hòn (Phan Thiết) đã bị chấn động mạnh khiến cho nhà cửa nghiêng ngả, người đứng không vững. Những chấn động này kéo dài đến hàng tuần liền. Sau đó, khi đi ngang qua đây thì thủy thủ trên tàu Vacasamaru của Nhật đã phát hiện một đám khói đen dựng đứng có kèm theo một cột hơi dày đặc bốc cao hơn 2000m cùng với những tiếng nổ mạnh theo từng đợt. Vào ngày 8/3/1923 cù lao Hòn đã phun ra những chất màu xám đen, xám nhạt gồm có hơi nước, bùn và đất. Trước mỗi đợt phun thì nhiều tiếng nổ phát ra như bom và hỗn hợp bùn đá bật lên sáng lóa. Ngày 15/3/1923 núi lửa đã ngừng phun tuy nhiên hòn đảo vẫn còn nóng âm ỉ cho đến ngày 20/3/1923 thì động đất xảy ra và núi lửa phun trở lại.
Những núi lửa Việt Nam còn hình hài rõ nét nhất đó chính là: núi lửa trên đảo Lý Sơn thuộc tỉnh Quảng Ngãi, núi lửa trên đảo Phú Quý thuộc tỉnh Bình Thuận, núi lửa Chư Đăng Ya, núi lửa Hàm Rồng thuộc tỉnh Gia Lai và núi lửa ở Bình Phước. Nếu có cơ hội thì bạn có thể đến đây để được chiêm ngưỡng trực tiếp những ngọn núi lửa đã ngừng hoạt động.
Trên đây là những chia sẻ của chúng tôi về núi lửa là gì? Hy vọng sẽ giúp bạn có thêm được nhiều thông tin thú vị, phục vụ quá trình học tập và nghiên cứu. Nếu như bạn có bất kỳ thắc mắc nào khác liên quan đến núi lửa thì hãy cùng thảo luận nhé!
